Een eeuwenoud ambacht: sierpapieren maken

Net als nu, hielden mensen vroeger ook van mooi design. Rijke mensen lieten hun boeken vaak binden in leer met een goud opdruk en schutbladen met een patroon.
Ook allerlei verpakkingsmaterialen werden mooi gedecoreerd. Tot massaproductie in de twintigste eeuw op gang kwam, werd sierpapier met de handgemaakt. Er waren verschillende technieken, zoals blokdruk, marmeren, brokaatpapieren en stijfselmarmers, die allemaal hun eigen werkwijze volgden.

Maak kennis met stijfselmarmeren

De goedkoopste, maar ook snelste techniek was die van het stijfselmarmeren. Dit was economisch gezien heel voordelig, omdat je maar enkele ingrediënten nodig hebt.
Stijfselmarmeren is feitelijk niet hetzelfde als marmeren. Daarom wordt het ook wel stijfselverfpapier genoemd. De techniek komt vanaf de zestiende eeuw in Europa voor en was vooral populair in Duitsland, waar dit kleisterpapieren wordt genoemd. In het Engels spreekt men over paste papers. In de achttiende eeuw beleeft het stijfselmarmeren zijn populairste tijd. Dit kwam doordat veel boekbinders deze eenvoudige techniek zelf konden uitvoeren. Daarnaast werd een impuls gegeven door de zusters van Herrnhut vanaf 1765. Deze zusters waren onderdeel van de Moravische Kerk (ook wel Evangelische Broedergemeente). In dit Saksische plaatsje in Duitsland werden door de zusters stijfselmarmers gemaakt, die in de wijde omgeving aan de man werden gebracht. Deze Herrnhutterpapieren verspreidden zich ook naar Nederland. De patronen van de Herrnhutters waren (en zijn) nog steeds heel herkenbaar, evenals de kenmerkende blauwe en rode kleuren.

Net als nu, hielden mensen vroeger ook van een mooi design

Techniek

Bij het stijfselverven wordt stijfsel en verf gebruikt. Stijfsel wordt meestal gemaakt van tarwezetmeel. Het zetmeel wordt gekookt, waardoor een dikke, kleverige substantie ontstaat. Stijfsel werd (en wordt) veel gebruikt door boekbinders. Vervolgens wordt het gemengd met pigmenten of verf. Tegenwoordig wordt meestal acrylverf gebruikt. Dit mengsel wordt aangebracht op vochtig papier. Door de lange droogtijd van de stijfsel is het mogelijk om er allerlei patronen in aan te brengen door middel van kammen, spatels et cetera. Tegenwoordig is stijfselverfpapier nog populair onder boekbinders.

Voorbeelden in de NoVA-collectie

In de collectie van het Noord-Veluws Archief zijn ook voorbeelden te vinden van stijfselverfpapieren. Het is wel even een zoektocht, omdat het uiterlijk van een document vaak niet uitgebreid wordt beschreven in de beschrijving. Daarnaast is er ook wel eens een combinatie, bijvoorbeeld een stijfselmarmer die is gemaakt door middel van blokprint. Toch vinden we met enige regelmaat een kleurrijke verrassing. Hier een aantal voor je op een rijtje!

Admiraal van Kinsbergen heeft zijn bibliotheek nagelaten aan de Van Kinsbergenschool. De bibliotheek is bij NoVA ondergebracht. In deze collectie zijn een aantal historische boeken te vinden, waarbij de snede is bewerkt met blauwe stijfselverf.

De snedes van deze twee boeken zijn bewerkt met een blauwe kleur stijfselmarmer

Dit geldt ook voor de collectie van het Feithenhof in Elburg. Daar is een heel aantal boeken van de financiële administratie uit de achttiende eeuw versierd met stijfselmarmers. Eén daarvan springt er echt uit; dit is een stijfselmarmer die is gecombineerd met blokdruk.

In de gemeentelijke archieven van Epe, Harderwijk en Oldebroek vinden we fraaie stijfselmarmers. Natuurlijk is er nog veel meer te ontdekken!

Leer stijfselmarmeren bij Spot On Ermelo!

Wil jij nu ook dit ambacht leren? Kom dan naar Spot On Ermelo op 6 september in het Huis van Ermelo. Het Noord-Veluws Archief geeft daar een doorlopende workshop stijfselmarmeren. De workshop is geschikt voor jong én oud!