Gids voor den ziekendrager

Kalm blijven terwijl er om je heen chaos heerst. Al zigzaggend tussen het geweervuur lopen, op zoek naar gewonde kameraden. Geen makkelijke taak, eentje waar niet iedereen geschikt voor is, maar het is een zaak van leven of dood.

Een tekening van een man met hoed die een andere man draagt in een doek.

In SuperNoVA kijken we naar een archiefstuk uit onze collectie. Ben je benieuwd naar de archieven die het Noord-Veluws Archief beheert? Kijk dan eens verder op www.noordveluwsarchief.nl!

Afbeelding 1 - Gids voor den ziekendrager, Toegang 3550 inv.nr. 10. Figuren 47 en 48

“Het kruipen over den harden grond valt me moeilijk; ik ben zo zwak geworden; sedert veertien dagen voed ik me met veldvruchten en met beschuit uit de ransels der gevallen kameraden. In de laatste weken heb ik nergens in de omtrek een ziekendrager gezien; als ze niet spoedig komen, vinden ze me dood naast mijn vriend P. De ziekendragers moeten de oogen wijder opensperren.” (Overveluwsch Weekblad/Harderwijker Courant, 21-07-1915)

Zo luidt het zakboekje van een Franse soldaat, gevonden op zijn lichaam in 1915, tijdens de Eerste Wereldoorlog. Voor hem kwam de hulp helaas te laat, hij overleed op het slagveld aan zijn verwondingen. Andere soldaten hadden meer geluk en konden van het slagveld worden gered door zogenoemde ziekendragers.

Weg van het slagveld

De functie van ziekendrager was in 1884 opgezet als nieuwe militaire positie van geneeskundig personeel. Hun voornaamste taak was om gewonde soldaten van de slaglinie weg te dragen en naar de verbandplaatsen en veldhospitalen te brengen. In geval van nood konden ze ook de eerste hulp verlenen. Na afloop van een gevecht zochten ze het slagveld af naar eventuele overlevenden. Ziekendragers genoten bescherming van het verdrag van Genève, wat betekent dat zij tijdens hun werkzaamheden niet verstoord mochten worden, ook niet door de vijand. Om op het slagveld herkenbaar te zijn droegen zij een rode band om de linker bovenarm.

Of een soldaat de functie van ziekendrager kreeg toebedeeld werd of geloot, of soldaten konden bij inschrijving zelf aangeven dat ze zichzelf geschikt achten voor de taak. Een ziekendrager is niet hetzelfde als een hospitaalsoldaat. Die laatsten waren de daadwerkelijke verplegers, ziekendragers hielden zich voornamelijk bezig met het vervoer van de gewonden.

Jan van Logchem

In maart 1902 werd de dan twintigjarige Jan van Logchem uit Elspeet ingeloot voor het landweerdistrict Harderwijk. Hij kreeg als functie ziekendrager. Of hij daarop is ingedeeld of dat hij er zelf voor heeft gekozen is niet duidelijk. Hij kreeg een uniform met sabel, een zakboekje om zijn verlof en geleende voorwerpen in bij te houden en een overzicht van de voorschriften waar hij zich aan diende te houden. Tenminste tot 1916 diende hij af en aan in het leger. Daarna stoppen de registraties in het zakboekje.

Gids voor den ziekendrager

Ook ontving Jan een zwart boekje, de Gids voor den ziekendrager, uitgegeven in 1901. Na zijn functietoewijzing heeft Jan naar alle waarschijnlijkheid een korte opleiding gehad om de kneepjes van het vak te leren. In het dagelijks leven was hij landbouwer, dus veel medische kennis zou hij nog niet hebben gehad. Het gidsje diende wellicht als toevoeging op de opleiding of als geheugensteun tijdens de gevechten.

In de vier hoofdstukken van het boekje wordt informatie gegeven over de anatomie van het menselijk lichaam, hoe de ziekendrager eerste hulp kan verlenen en hoe een gewonde soldaat het beste vervoerd kan worden. Ziekendragers waren naast het standaard verbandpakje dat elke soldaat bij zich droeg, voorzien van enkele elastieken en doekverbanden. Geen rijke uitrusting dus, maar in de meeste gevallen voldoende om de soldaat naar veiligheid te vervoeren.

Afbeelding 3 - Gids voor den ziekendrager, Toegang 3550 inv.nr. 10.. Figuren 24 tm 32

In het boekje wordt bijvoorbeeld uitgelegd hoe een botbreuk kan worden herkend: “Wij meenen eene beenbreuk voor ons te hebben. Wat valt er nu te doen? Daartoe nemen wij fig. 24 te hulp. Het onderbeen is daar bij a gebroken; de spier bij b trekt het bovenste stuk naar voren, die bij c het onderste stuk met den voet naar achter. Wilden wij een lijder in zulk een toestand vervoeren, dan zoude bijna zeker een der beenuiteinden door de huid boren. Daarom moeten wij zorgen dat die beenuiteinden tegenover elkander onbeweeglijk blijven.”

En hoe een gewonde het beste vervoerd kan worden: “In ’t algemeen plaatse men den lijder op den rug; is deze gekwetst dan op den buik, waarbij de gebogen arm, een ransel of ander steunsel onder het hoofd gebracht wordt. Bij wonden aan de zijden legge men den man op de gezonde zijde waarbij stevige steunsels in den rug het omwentelen voorkomen.” (pagina 40)

Dankbaar benut

Jan heeft het boekje veel gebruikt, of in ieder geval vaak bij zich gedragen. De meeste bladzijden zitten los en sommige ontbreken zelfs. Of Jan zijn vaardigheden ook echt heeft moeten inzetten weten we niet, de enige oorlog die tijdens zijn diensttijd plaatsvond was de Eerste Wereldoorlog, waarin Nederland een neutrale positie innam. Desondanks werd wel het Nederlandse leger gemobiliseerd om de grenzen te bewaken. De kans is groot dat Jan toen ook is opgeroepen, maar echte gevechten hebben niet plaatsgevonden.

Zelf de gids bekijken?

Hij wordt bewaard bij de Losse aanwinsten in Nunspeet, toegang 3550, nummer 10. Je kan het inzien in de studiezaal in Nunspeet. Reserveer vooraf je bezoek.